Prawo spadkowe. Zmiana przepisów w zasadach dziedziczenia w Polsce od października 2015

Zmiany co do zasad dziedziczenia, służą ochronie spadkobierców, którzy dziedziczą spadek obciążony długami. Ponadto teraz spadkobiercy będą mogli sami złożyć – w sądzie lub u notariusza – wykaz majątku spadkowego zwany spisem inwentarza.

Obecnie bowiem, w ciągu 6 miesięcy od dnia, kiedy spadkobierca dowiaduje się o spadku, może złożyć oświadczenie o jego przyjęciu lub odrzuceniu. Decyzję o przyjęciu spadku można podjąć na dwa sposoby: bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) lub z jej ograniczeniem (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza). Osoba, która nie złoży w ustawowym terminie stosowanego oświadczenia, dziedziczy cały spadek ze wszystkimi zobowiązaniami i będzie odpowiadać całym swoim majątkiem za zobowiązania zmarłego. Zgodnie natomiast z przyjętą ustawą, jeśli spadkobierca w ciągu 6 miesięcy od dnia, gdy dowiedział się o spadku, nie złoży oświadczenia o jego odrzuceniu lub przyjęciu, wtedy będzie to oznaczało przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi.

17 sierpnia 2015 roku zaczęliśmy stosować przepisy unijne, które mają one szczególne znaczenie dla osób przebywających za granicą oraz ich ewentualnych spadkobierców.

Otóż w świetle rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywana dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego, jeśli spadkodawca nie dokonał w sposób wyraźny bądź dorozumiany w testamencie wyboru prawa ojczystego, prawem właściwym do spraw spadkowych będzie prawo jego stałego pobytu. A to oznacza, że spadek po polskim obywatelu będziemy nabywać odpowiednio według prawa angielskiego, niemieckiego, hiszpańskiego, czeskiego, jeśli zmarły w dniu śmierci przebywał na terenie określonego kraju i miał z nim ścisły i stabilny związek, np. od dłuższego czasu mieszkał na terytorium tego kraju wraz ze swoją rodziną bądź przebywał na stażu w danym kraju.

Dla określenia właściwości nie będzie miał znaczenia fakt, że zmarły miał obywatelstwo innego kraju. Tymczasem w Unii Europejskiej przepisy różnią się w zakresie ustalania kręgu spadkobierców, np. w niektórych państwach do dziedziczenia dopuszczeni są partnerzy w związku nieformalnym, a także odnośnie do spadku zarezerwowanego wyłącznie dla rodziny.

Należy zauważyć, że możliwość dokonania wyboru prawa właściwego została ograniczona jedynie do prawa ojczystego spadkodawcy. Jest to zatem zabezpieczenie dla osób, które nie chcą, aby ich sprawy spadkowe dodatkowo komplikował fakt, że wyjeżdżają ze swojego kraju. Co więcej, rozporządzenie nie przewiduje możliwości tzw. rozszczepienia statutu spadkowego, a to znaczy, że wszystkie składniki spadku bez względu na kraj położenia podlegać będą jednemu systemowi prawa.

Ważne miejsce pobytu

Państwem orzekającym we wszystkich sprawach spadkowych będą sądy właściwe dla miejsca stałego pobytu zmarłego, chyba że między danymi krajami istnieje umowa prorogacyjna określająca wyłączną jurysdykcję sądów jednego z państw. Ponadto sąd właściwy będzie mógł na wniosek jednej ze stron postępowania stwierdzić brak swojej jurysdykcji, jeżeli sądy państwa członkowskiego, które wybrano, mają lepsze możliwości orzekania w danej sprawie ze względu na praktyczne aspekty danej sprawy, takie jak miejsce stałego pobytu stron bądź położenie składników majątkowych. Możemy zatem przypuszczać, że sądy chętnie zaczną korzystać z takiej możliwości przede wszystkim, gdy prawo obcego państwa będzie przewidywało instytucje, których nie ma w polskim prawie. A to dodatkowo będzie przedłużało postępowania sądowe.